Chăn nuôi heo là ngành có vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp của Bình Định (nay thuộc tỉnh Gia Lai). Tuy nhiên, mô hình chăn nuôi truyền thống đang bộc lộ nhiều hạn chế như chi phí thức ăn cao, nguy cơ dịch bệnh lớn, ô nhiễm môi trường và tồn dư kháng sinh trong sản phẩm.

Để giải quyết những vấn đề này, từ năm 2022 – 2024, Sở KH&CN Bình Định đã giao Công ty TNHH Bảo Châu Hoài Ân thực hiện đề tài “Nghiên cứu quy trình chăn nuôi heo an toàn bằng thảo dược và chế phẩm sinh học trên đệm lót tại địa bàn tỉnh Bình Định”.

Trọng tâm của nghiên cứu là xây dựng quy trình phối trộn thức ăn cho heo bằng cách sử dụng các loại thảo dược có dược tính cao và chế phẩm sinh học từ trùn quế. Sau quá trình khảo sát, nhóm nghiên cứu đã lựa chọn năm loại thảo dược dễ trồng, sẵn có tại địa phương gồm đinh lăng, chè đại, hoàn ngọc, sâm đất và tía tô.

Trong đó, đinh lăng chứa nhiều hợp chất sinh học có lợi như saponin, flavonoid, các axit amin thiết yếu và vitamin, có tác dụng tăng cường thể lực, kích thích tiêu hóa, tăng miễn dịch và giúp vật nuôi giảm stress trong quá trình nuôi nhốt. Ngoài ra, đinh lăng còn hỗ trợ kháng viêm và cải thiện chất lượng thịt rõ rệt.

Chè đại chứa hàm lượng protein cao, có đặc tính chống oxy hóa và hỗ trợ hệ tiêu hóa, và giảm nguy cơ mắc các bệnh về đường ruột giúp làm dịu thần kinh, nâng cao sức đề kháng cho đàn vật nuôi. Đặc biệt, heo rất thích ăn lá chè đại.

Hoàn ngọc chứa các hợp chất polyphenol và flavonoid có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm và chống viêm, hỗ trợ chức năng gan, tăng cường miễn dịch và làm giảm tỷ lệ mắc bệnh truyền nhiễm trong đàn heo.

Sâm đất giàu vitamin C, pectin, carotenoid, canxi và các chất chống oxy hóa tự nhiên. Việc bổ sung sâm đất vào khẩu phần ăn giúp heo tăng cường chuyển hóa dinh dưỡng, ổn định hệ tiêu hóa, cải thiện quá trình trao đổi chất và hỗ trợ phát triển khối cơ nạc.

Tía tô có tác dụng kháng viêm, chống dị ứng, tiêu độc và hỗ trợ chức năng hô hấp. Bổ sung tía tô vào thức ăn giúp heo hạn chế phát sinh bệnh về đường hô hấp và góp phần tạo mùi thơm đặc trưng cho thịt thành phẩm.

Các loại thảo dược sau khi thu hái được rửa sạch để sử dụng trong khẩu phần ăn cho heo.

Song song với việc bổ sung thảo dược, nghiên cứu còn xây dựng quy trình sản xuất chế phẩm sinh học từ trùn quế kết hợp với chế phẩm vi sinh BTPlus (dùng trong sản xuất phân hữu cơ, có khả năng phân hủy mùn bã hữu cơ, cải thiện môi trường ruột và thúc đẩy sự phát triển của vi sinh vật có lợi). Trùn quế được xay nhuyễn, phối trộn với chế phẩm BTPlus và lên men tự nhiên trong điều kiện yếm khí. Chế phẩm này được bổ sung vào khẩu phần ăn giúp kích thích tiêu hóa, tăng khả năng hấp thu dưỡng chất và nâng cao hiệu quả sử dụng thức ăn.

Mô hình chăn nuôi thử nghiệm được chia thành bốn lô (mỗi lô 6 con), bao gồm một lô đối chứng nuôi bằng thức ăn thông thường (cám gạo, bột bắp, cá, rau xanh, thức ăn công nghiệp, muối) và ba lô thí nghiệm sử dụng thức ăn cơ bản (cám gạo, bắp, chế phẩm sinh học từ trùn quế) phối trộn thảo dược với tỷ lệ khác nhau.

Tất cả các lô đều được nuôi trên đệm lót sinh học nhằm đảm bảo vệ sinh, giảm ô nhiễm và tăng sức đề kháng cho vật nuôi. Đệm lót sinh học là một lớp vật liệu được trải trên nền chuồng nuôi, kết hợp giữa chất độn (như mùn cưa, trấu, rơm rạ…) và chế phẩm vi sinh vật có lợi. Đệm lót này không chỉ giúp hấp thụ chất thải của vật nuôi, mà còn phân hủy chất hữu cơ, khử mùi hôi và hạn chế vi sinh vật gây bệnh.

Kết quả, heo nuôi bằng thảo dược và chế phẩm sinh học có tốc độ tăng trọng tốt, đạt trọng lượng xuất chuồng từ 100–110kg sau 120–130 ngày nuôi. Hàm lượng protein trong thịt đạt 18,6%, cao hơn nhóm đối chứng (16,2%). Hàm lượng sắt và kẽm trong thịt heo thảo dược lần lượt đạt 7,92 mg/kg và 18 mg/kg - trong khi nhóm đối chứng đạt 5,59 mg/kg và 17,1 mg/kg. Đặc biệt, sản phẩm thịt hoàn toàn không có tồn dư kháng sinh và các chất cấm trong chăn nuôi.

Về hiệu quả kinh tế, heo nuôi bằng phương pháp thảo dược và chế phẩm sinh học đạt lợi nhuận bình quân từ 1,5 đến 1,9 triệu đồng/con, cao hơn hai lần so với heo nuôi theo phương pháp thông thường (lợi nhuận trung bình chỉ khoảng 836 nghìn đồng/con). Chênh lệch này đến từ việc giảm chi phí thuốc thú y do tỷ lệ heo mắc bệnh thấp hơn, nâng giá bán nhờ sản phẩm đạt tiêu chuẩn sạch, an toàn sinh học và được người tiêu dùng ưa chuộng.

Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mô hình còn góp phần tích cực trong bảo vệ môi trường. Việc sử dụng đệm lót sinh học giúp hạn chế mùi hôi, không phát sinh nước thải ra môi trường.

Từ kết quả nghiên cứu, nhóm thực hiện đã xây dựng quy trình chăn nuôi heo thảo dược – sinh học hoàn chỉnh, bao gồm lựa chọn cây dược liệu phù hợp, quy trình sản xuất chế phẩm sinh học từ trùn quế, tỷ lệ phối trộn thức ăn theo từng giai đoạn phát triển của heo, và quy chuẩn kỹ thuật vận hành đệm lót sinh học. Mô hình có khả năng nhân rộng tại các địa phương khác trong cả nước, góp phần phát triển chăn nuôi an toàn, bền vững và gia tăng giá trị nông sản đặc sản vùng miền.

Bài đăng KH&PT số 1352 (số 28/2025)